تفكر خلاق چيست و چه اهميتي در زندگي كودكان دارد؟
در بسياري از كارها، خلاقيت كليد موفقيت است. پس پرورش تفكر خلاق از همان سال‌هاي كودكي براي فرزندان بسيار مهم است. خلاقيت، فقط به كارهاي هنري و موسيقي محدود نمي‌شود و در كارهاي علمي، كلامي، جسمي و حركتي، طبيعت‌گرايي و حتي هوش اجتماعي و عاطفي نيز ضروري است.
علاوه بر اين، تفكر خلاق، به فرد اجازه مي‌دهد انعطاف پذيرتر باشد و بهتر بتواند مسائل را حل كند. اين نكته باعث مي شود او بتواند با پيشرفت فناوري همراه شود و از فرصت‌هاي جديد استفاده كند.
راه هاي تقويت تفكر خلاقانه كودكان
ياد دادن خلاقانه
براي ارتقاي تفكر خلاق در كودكان موارد زير را در نظر داشته باشيد:
يك روش مهم براي اين كه كودكان به ارزش خود پي ببرند، ارتباط متقابل با شماست.
در ارائه ي توصيف هاي مثبت از ايده ها و كارهاي كودكان، دست و دلباز باشيد.
بر هر كودك و رقابت او با هدف پرورش فرديت و اعتماد و خلاقيت او تمركز كنيد.
نشست هاي گروهي براي ارائه ي ايده هاي كودكان به ويژه در حوزه هاي حل مسئله برگزار كنيد.
پرسش هاي باز
پرسش هاي باز يا سقراطي، روشي مناسب براي جاري ساختن جوهر خلاقيت در كودكان است. اين پرسش¬ها به آن ها كمك مي كنند تا از زمان و مكان فاصله بگيرند. گزينه ها، مقايسه ها، ايده هاي نو، ساختار بندي و پاسخ هاي بي همتا به اين پرسش ها، همه، اجزاي مهم در تفكر خلاق هستند.
در اين بخش چند پرسش باز براي الهام بخشيدن به خلاقيت كودكان ارائه شده است:
اگر هميشه شنبه ها باران ببارد، چه اتفاقي مي افتد؟
چه مي شد اگر خودرو ها هيچ وقت كهنه نمي شدند؟
اگر يك موش ببينيد كه در حياط خلوت، گل هاي مورد علاقه ي مادرتان را مي جود، چه كار مي كنيد؟
چرا ما با موهاي مرتب و شانه شده از خواب بيدار نمي شويم؟
چه اتفاقي مي افتد اگر يك گاو، يك زنبور و يك شبدر با هم يك جا باشند؟
چه مي شد اگر گربه ها پارس مي كردند؟
اگر همه ي كفش هاي دنيا يك اندازه بودند، چه مي شد؟
پرسش هايي را به ياد بياوريد كه ممكن است براي يك كودك سخت باشد و تجربه ي مرتبط اندكي در زمينه ي آن داشته باشد. براي نمونه، در دنياي واقعي، بعضي از كودكان شهري هرگز گاو و شبدر نديده اند.
مطمئن شويد كه پرسش هاي تان با دانش تجربي كنوني كودكان همخواني دارند. اگر امكان دارد، آن ها را به يك كشتزار ببريد، به آن ها فيلمي نشان بدهيد يا كارشناساني را دعوت كنيد كه براي افزايش زمينه ي تجربي كودكان از مكان هاي مختلف به كلاس آن ها بيايند.
اگر روش هاي برانگيختن خلاقيت كودكان را در برنامه هاي آموزشي آن ها بگنجانيد جالب خواهد بود. وقتي كودكان درگير هنر، بازي خلاقانه، يا موسيقي و فعاليت هاي حركتي مي شوند، تفكر سنجيده و برنامه ريزي، مي تواند به آن ها كمك كند كه در توانايي هاي تفكر خلاق تواناتر شوند.
دستيابي به درك عميق تر از راه هنر
نقاشي انگشتي و با سه پايه و در حال گوش دادن به قطعه اي موسيقي كلاسيك، طراحي، كار با سفال، كار چاپ، بازي با نشاسته با انگشتان، تنها نمونه هاي اندكي از فعاليت هاي هنري هستند كه خلاقيت را تقويت مي كنند و هم اكنون در بسياري كلاس هاي كودكان به آن ها مي پردازند.
مشاهده ي دقيق، كشف هاي خلاق را آشكار مي كند. براي نمونه يك آموزشگر ممكن است يك قلم موي بزرگ نقاشي و يك فنجان رنگ آبي را به يك كودك پيش دبستاني بدهد. او ممكن است به هر قطعه ي آبي كه روي كاغذش هست توجه كند.
امكان دارد در يك شادي رويايي، قلم مويش را به رنگ آبي روي كاغذش آغشته كند و با چشمان شگفت زده، نوار اوليه ي آبي را كه در رنگ غرق مي شود، نگاه كند و قطره هاي بزرگي را كه از رنگ آبي كه آرام از كاغذ پايين مي خزد، دنبال مي كند، او از خلق سايه ي آبي بيش تر حيرت مي كند.
در اين مشاهده، آموزشگر مي تواند كشف كودكان را هنگامي كه لايه هاي بيش تر، تغييرات تراكم رنگ و مقدار بيش تري شره (ريزش) رنگ ايجاد مي كنند، تحسين كند. حساسيت شما به قدرت كشف كودكان، اشتياق آن ها را برمي انگيزد و زمينه هاي خلاقيت را فراهم مي كند.
حركت هاي جادويي
بعضي كودكان نياز دارند بيش تر به حركت هاي شوق انگيز بپردازند. اين كودكان بهتر است به تحرك و رقص تشويق شوند. در صورت امكان، كودكان را به دو گروه بخش كنيد، يك گروه با دست زدن يا سازهاي موسيقي ريتميك، موسيقي بنوازند يا پاهاي شان را بر زمين بكوبند. از گروه دوم بخواهيد با دقت به ريتم هاي گروه ديگر گوش بدهند و با موسيقي و شيوه هاي خلاقانه برقصند.
در اين فعاليت كودكان ياد مي گيرند كه موضوع ها را با استفاده از بدن هاي شان در فضا نمايش بدهند. آن ها عاشق اين هستند كه سعي كنند مثل يك خرگوش بجهند. كودكان بزرگ تر ممكن است از حركت كردن مانند لاك پشت يا يك اژدهاي پرنده يا فيل لذت ببرند. از آن ها بپرسيد چگونه از بدن شان براي نشان دادن احساسات خود، همچون هيجان، لذت و خشم بهره مي گيرند.
تفكر خلاق در بسياري از بازي هاي گروهي گنجانده شده است، مثل بازي “مار بزرگ”. در اين بازي، كودكان روي شكم هاي شان مي خوابند و قوزك پاي نفر جلويي را مي گيرند تا شكل يك مار دو نفره را ايجاد كنند.
مار روي شكمش مي خزد و بازي پيش مي رود تا يك مار چهار نفره ساخته شود و همين طور ادامه پيدا مي كند. كودكان ناچارند اداي مار در حال خزيدن ر ادر بياورند كه چگونه روي يك كوه مي خزد يا بدون اين كه هيچ قسمتش جدا بشود، به پشت بر مي گردد.
بازي هاي “تنها تصور كن”
بازي هاي “تصور كن” به كودكان اجازه مي دهند كه با تخيل خود به پرواز در بيايند. ضرورت اين بازي ها، بازيابي اطلاعات از حافظه است تا ايده ها را با هم بسنجند و ارتباط هايي ميان بخش هاي اطلاعاتي جداگانه بر قرار كنند.
در زمان استراحت، بايد به كودكان اجازه بدهيد كه سناريوهاي مختلف خيالي را به تصوير بكشند، همچون پرنده اي كه ميان سقف ها راه مي رود به دنبال چيست؟ چگونه كودكان در رختخواب خودشان از بالاترين نقطه ي سقف به پرواز در مي آيند؟
همچنين مي توانيد از كودكان بخواهيد كه ادا در بياورند: به آن ها بگوييد شما مي توانيد جانوري باشيد كه دوست داريد. چه جانوري را انتخاب مي كنيد؟ چه كارهايي به جاي آن جانور در طول روز انجام مي دهيد؟
برخي از بازي هاي خلاق به كودكان كمك مي كنند كه بيش تر در باره ي خودشان ياد بگيرند و اولويت ها و واكنش هاي خودشان را تشخيص دهند. در اين بازي مي توانيد بپرسيد:
فرض كنيد به شما سه شيء داده شده (سه شيء را نام ببريد). اگر قرار باشد يكي را برگردانيد، كدام يكي از آن ها را پس مي دهيد؟ چرا؟ با آن دو تاي ديگر چه كار مي خواهيد انجام بدهيد؟ آيا مي توانيد از آن ها با هم استفاده كنيد؟ چرا؟
بازي “كاربردها” توانايي هاي كودكان را در جادوي كاربردهاي غيرعادي و غيرمعمول براي اشيايي مثل قوطي كنسرو، گير ه ي كاغذ يا مقواي نازك، رول دستمال كاغذي و… كشف مي كند.
هنگامي كه آموزشگر، چند كراوات به يك گروه كودك شش ساله مي دهد، آن ها از كراوات ها به عنوان كمربند صندلي در مسافرت هوايي استفاده مي كنند. همچنين وانمود مي كنند كه كراوات ها مار هستند و روي زمين مي خزند. به كودكان اين فرصت را بدهيد كه بر پايه ي نمايش هاي خيالي شان تا پايان پيش بروند و سپس زير چشمي از جادوي خلاقانه آن ها لذت ببريد.
پيك نيك داخلي
با كودكان براي خلق يك سناريوي خيالي داخل خانه، برنامه ريزي كنيد كه حال و هواي همه را در يك روز تيره ي زمستاني عوض كند. براي نمونه، تلاش كنيد يك پيك نيك تابستاني در كلاس اجرا كنيد. يك ملافه ي بزرگ پهن كنيد. چند صدف و حتي چند مشت شن را داخل لوله هاي پلاستيكي با آب كم بريزيد.
با كودكان همكاري كنيد تا ساندويچ هاي مختلف و تكه هاي ميوه آماده كنند. از والدين شان بخواهيد كه چند دست لباس تابستاني براي شان بفرستند. كودكان پيش دبستاني حتي مي توانند مايو بپوشند و حوله با خودشان بياورند.
يك استخر كوچك پلاستيكي روي كف كلاس بگذاريد و با كودكان به شنا برويد. آن¬ها مي توانند روي لبه ي صفحه شني، كلوچه هاي شني يا صدف درست كنند.
شيوه هاي شاعرانه
شعر بخوانيد. پژوهشگران مغز بر برقراري ارتباط ميان مسيرهاي عصبي، از راه تنوع و غناي داد و ستدهاي زباني تاكيد مي كنند. هر چقدر در سال هاي نخست از مغز كار بيشتري بكشيد مغز فعال تر مي شود.
مي توانيد از شعر براي تشويق كودكان در حل مسئله ها و اين پرسش كه بعد چه اتفاقي مي افتد، استفاده كنيد.
سازمان دهي براي خلاقيت
شما چطور كف كلاس را براي رويدادهاي خلاقانه آماده مي كنيد؟ فضاي كافي براي گوشه هاي ايمن و خودروهاي كافي و بلوك هايي براي ايجاد بزرگراه و ترافيك فراهم كنيد. سه پايه ها و روپوش هايي با بندهاي گردني پلاستيكي داشته باشيد تا كودكان آن ها را براي فوران الهام هاي شان بپوشند. سعي كنيد محدوديت هاي زماني كم تري براي فعاليت هايي كه خلاقيت كودكان در آن ها از قيد و بند ساعت كلاس رها مي شوند، ايجاد كنيد.
داستان خواني و فعاليت هاي گروهي نيز شيوه هاي جالبي براي افزايش همكاري اجتماعي هستند. البته براي مشاركت همه ي كودكان در فعاليت ها بايد برنامه ريزي شود. آن ها ممكن است تصور كنند كه قسمت ويژه اي از برنامه مربوط به آن ها نيست.
براي نمونه، اگر كودكان بازي را بيرون از فضاي كلاس انجام مي دهند و يك كودك مي خواهد قلعه ي شني بسازد، آموزشگر داراي انعطاف، با اين انتخاب شخصي تحت تاثير قرار نمي گيرد و با دور انديشي چنين خواسته هاي شخصي را به گونه اي مديريت مي كند كه رشد كودكان آسيب نبيند.
الگوهاي بازي – هيجان انگيز
از ضرورت هاي يك كلاس، فضاي بازي پر هيجان است. آموزشگران، بيش تر وقت ها از خودشان مي پرسند آيا سناريوهاي ثابت بازي هيجان انگيز مي تواند به هر شكل خلاق باشند؟
كودكان چون همديگر را تعقيب مي كنند، بعضي هاي شان دوست دارند هيولا باشند و بقيه جيغ بزنند و فرار كنند. بازي تكراري هيولا به هيچ بخش هيجان انگيزي نياز ندارد،، اما آموزشگراني كه مي خواهند خلاقيت كودكان را تقويت كنند، مي توانند به پيوند كليشه ي رفتاري آن ها به دنياي بازي رويايي بزرگ تر، كمك كنند.
ما به عنوان آموزشگر، مشاهده كننده هاي ثابتي هستيم و از ترس ها و شخصيت و نقاط قوت و استفاده از روياهاي كودكان آگاهي داريم.
به الگوهاي تكراري كودكان و اين كه چگونه به مقابله با اضطراب آن ها كمك كنيم، دقت كنيد. از آن ها براي درك بيش تر بازي هاي هيجان انگيز و روياهاي شان سوال كنيد.
ارتباط ميان كودكان و آموزشگران، چگونگي شكل دهي مكان و زمان كلاس و منابع موجود، عوامل مهمي در پرورش خلاقيت اند. كلاس ها همان مكان هايي هستند كه كودكان در آن ها از جنبه ي علاقه ها و ارتباط ها و منابع كاشفانه ي خود بدون ترس يا مخالفت همكلاسي ها و آموزشگران تقويت مي شوند و آموزشگران آماده مي شوند تا منابع ارضاي خلاقيت كودكان را كه تشنه ي آن هستند، فراهم سازند. كلاس ها مكان هايي هستند كه ممكن است شكوفه هاي خلاقيت در آن ها بشكفند و رشد كنند.
چگونه مديتيشن كنيم